Wielu przybywających na Suwalszczyznę Suwalski Park Krajobrazowy uważa za jeden z najpiękniejszych zakątków Polski. Nieprzypadkowo – w 1976 roku – dla zapewnienia ochrony tego miejsca stworzono nową formę ochrony przyrody, jaką jest park krajobrazowy. Jest to więc najstarszy park krajobrazowy w Polsce, który w tym roku obchodzi jubileusz 45-lecia swojego istnienia.
Park zachwyca mnóstwem wzniesień i pagórków oddzielonych od siebie głębokimi dolinami rzecznymi i licznymi jeziorami, pośród których króluje najgłębsze polskie jezioro Hańcza. Krajobraz ten to dzieło ostatniego zlodowacenia, podczas którego topniejące masy lądolodu i polodowcowe wody ukształtowały morenowe wzniesienia, kemowe stożki i wały ozów. To masa i siła płynących wówczas wód wyżłobiła i pogłębiła rynnę jeziora Hańcza. Jeszcze długo po ustąpieniu lodowca, na terenie dzisiejszego Parku, w rozległym zagłębieniu rzeki Szeszupy, zalegały bryły martwego lodu, które po wytopieniu utworzyły malownicze kompleksy jezior: kleszczowieckie, szurpilskie, a także jeziora, przez które przepływa Szeszupa. Polodowcową pamiątką są również okazałe głazy przetransportowane tu z lądolodem aż z gór skandynawskich i dna Morza Bałtyckiego, które tworzą rozległe głazowiska.
Poza urozmaiconą rzeźbą terenu północną Suwalszczyznę cechuje wyjątkowo surowy klimat z długimi, śnieżnymi i mroźnymi zimami, a co za tym idzie – krótkim okresem wegetacji. Region ten znany jest też z silnych i porywistych wiatrów.
Mozaika siedlisk i warunki klimatyczne sprzyjają różnorodności świata roślin i zwierząt. Obok siebie występują tu zarówno siedliska i gatunki północne (borealne), południowe i górskie. W lasach występują rzadkie zbiorowiska, tj.: świerczyna borealna na torfie, bór łochyniowy czy ols źródliskowy nad jeziorem Jaczno. Z kolei, otwarte przestrzenie Parku porastają kwieciste łąki, wśród których osobliwością są siedliska roślinności ciepłolubnej. Spośród 700 gatunków roślin zielnych duża część to gatunki rzadkie i podlegające ochronie, często relikty polodowcowe, np. skrzyp olbrzymi, wielosił błękitny, lipiennik Loesela, kłoć wiechowata.
Szczególnie interesujące zwierzęta zamieszkują głębokie, czyste i dobrze natlenione wody jeziora Hańcza. Należą do nich typowo rzeczne, rzadkie gatunki ryb: głowacz białopłetwy, głowacz pręgopłetwny, strzebla potokowa, a także relikty polodowcowe: skorupiak Pallasiola quadrispinosa i ślimak sadzawczak drobny.
W rzekach Suwalskiego Parku Krajobrazowego żyją mszywioły wymagające czystych, dobrze natlenionych wód oraz nadecznik stawowy – słodkowodna gąbka uznana za biologiczny wskaźnik czystości wód. Szuwary porastające obrzeża jezior i mokradła zamieszkują licznie ptaki wodno-błotne, m.in.: bąk, perkoz dwuczuby, trzcinniczek i brzęczka. Jednak prawdziwym władcą tych siedlisk jest ssak – bóbr europejski.
Wraz z wycofaniem się lodowca i ociepleniem klimatu pojawił się człowiek, którego działalność nie pozostała bez wpływu na obecny krajobraz parku. Uprawa roli i wypas zwierząt spowodowały znaczną redukcję powierzchni lasów na rzecz otwartych rolniczych przestrzeni i osad. Bardzo interesująca i ciągle tajemnicza jest historia ludu zamieszkującego te tereny w wiekach średnich, tj. Jaćwingów. Pod koniec XIII wieku plemię to podbite przez Krzyżaków zmuszone zostało w większości do opuszczenia swojej ziemi. Dowodami obecności Jaćwieży są, mające źródłosłów w języku jaćwieskim, nazwy niektórych jezior, rzek i miejscowości oraz ślady osad i grodzisk, spośród których najciekawszym i najpiękniej położonym jest Góra Zamkowa w Szurpiłach. Warte uwagi są również miejsca związane z późniejszą historią, np. park podworski w Starej Hańczy, wieś staroobrzędowców Wodziłki czy stare ewangelickie cmentarze w Szeszupce i Łopuchowie.
Suwalski Park Krajobrazowy, ze swoim niepowtarzalnym krajobrazem i dziewiczą przyrodą, to idealne miejsce dla tych, którzy szukają odpoczynku w zaciszu przyrody albo preferują zdrowy, aktywny wypoczynek. Na turystę czekają tu kilometry oznakowanych szlaków doskonałych na wycieczki piesze i rowerowe, ścieżki edukacyjne, prawdziwe „ruskie banie” i przepiękne, czyste jeziora, w tym najgłębsze w Polsce – jezioro Hańcza.
Niezależnie od wybranej formy wypoczynku w Suwalskim Parku Krajobrazowym należy odwiedzić:
- rezerwat przyrody „Jezioro Hańcza”, chroniący najgłębsze jezioro w Polsce,
- rezerwat przyrody „Głazowisko Bachanowo nad Czarną Hańczą”, gdzie na powierzchni jednego hektara można doliczyć się około 10 tysięcy głazów narzutowych,
- oz turtulski – jeden z najpiękniejszych przykładów ozów w Polsce,
- dolinę zawieszoną „Gaciska”,
- Górę Cisową (256 m n.p.m.) – nazywaną również „Suwalską Fudżijamą,
- Górę Zamkową – (228 m n.p.m.) – grodzisko obronne i centrum plemienne Jaćwieży,
- jeziora szurpilskie – kompleks jezior, otaczających Górę Zamkową,
- punkt widokowy na ozie w Smolnikach z widokiem na jezioro Jaczno – malowniczy akwen położony w rozległym zagłębieniu wytopiskowym,
- punkt widokowy „U Pana Tadeusza” w Smolnikach , usytuowany na krawędzi zagłębienia Szeszupy z panoramą na jeziora kleszczowieckie (Purwin, Kojle i Pert),
- Rezerwat przyrody „Rutka”,
- Starą Hańczę z ruinami dworu i pozostałościami założeń parkowych,
- Turtul – przysiółek wsi Malesowizna, miejsce po byłej młynarzówcę. Obecnie siedziba Suwalskiego Parku Krajobrazowego.
- Wodziłki – wieś zamieszkałą przez staroobrzędowców.
Tekst i zdjęcia: Teresa Świerubska
