Szaty liturgiczne

Początkowo nie wyodrębniano stroju duchownych od stroju świeckiego. Do sprawowania liturgii używano jednak szat świątecz­nych. Na przełomie VI/VII wieku ten świąteczny strój zaczął nabierać charakteru wyjątkowego i został zarezerwowany dla duchownych, pod­czas gdy moda świecka się zmieniła. W XII w. nadano szatom treść alegoryczną i właśnie wtedy ustalił się zespół szat liturgicznych, z któ­rych większość przetrwała do dziś, chociaż uległy one zmianom pod względem formy i kroju. Każda z szat ma jakiś symboliczny związek z Chrystusem i Jego Ofiarą Krzyżową. Kapłan przyodziany w szaty liturgiczne przyobleka się nawet na zewnątrz w Chrystusa dźwigające­go krzyż na Kalwarię, aby tam złożyć Ofiarę z życia na zbawienie całe­go świata. Liturgiczne szaty mówią o Chrystusie i Jego męce.

Stuła

Stuła, znak urzędu i godności pracowników państwowych, po­czątkowo miała postać szerokiego szala lub chusty, i używali jej zarów­no mężczyźni jak i kobiety. W Rzymie aż do VIII w. nie ma wzmianek o stule. Najpierw, gdy już weszła do liturgii, nosili ją wszyscy duchow­ni, ale w IX i X wieku zastrzeżono używanie stuły tylko dla diakonów i kapłanów. W tym czasie stułę jako ozdobny szal nakładano na inne szaty. Gdy jednak później straciła ten swój charakter, chowano ją pod ornat. Biskup i prezbiterzy noszą stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu (dawniej kapłani „krzyżowali” stułę z przodu; dzisiaj można to czynić także, zwłaszcza przy ornatach gotyckich). Dia­kon zaś zakłada stułę tak jak szarfę, z lewego ramienia ukośnie do pra­wego boku i tam ją spina.

Stuła symbolizuje jarzmo krzyża i jarzmo służby Chrystusowi, władzę i godność urzędu kapłańskiego, a także wieczne królowanie z Chrystusem w niebie.

Ornat

Ornat powstał z rzymskiego wierzchniego płaszcza, który w V w. zazwyczaj zastępował togę. Wspomina o tego rodzaju płaszczu św. Paweł Apostoł (2 Tm 4, 13). W VII w. płaszcz ten wyszedł już z powszechnego użycia, a stał się szatą wyłącznie liturgiczną. Począt­kowo ornat był nie tylko szatą kapłanów, ale także diakonów, subdiakonów, akolitów i lektorów. Od średniowiecza jednak ornat przysługuje tylko kapłanom. Pierwotnie ornat był szeroki, kloszowy, obejmował całą postać kapłana, układając się w fałdy o jednakowej długości, za­równo po bokach, jak z przodu i z tyłu. Takie szerokie ornaty były w użyciu w niektórych diecezjach aż do XVI w. Ale już w wieku XIII okrojono boczne brzegi ornatu i ramiona zostały odkryte. W gotyku ornat okrywał tylko piersi i plecy kapłana. Pod wpływem ruchu odnowy liturgicznej powrócono do pierwotnego kroju ornatu (szeroki, kloszo­wy), co po Soborze Watykańskim II stało się powszechną praktyką.

Ornat, spoczywający na plecach na kształt przygniatającego ciężaru, oznacza ciężar jarzma Chrystusowego, które mają dźwigać wszyscy wybrani i powołani do zbawienia w sakramencie chrztu i bierz­mowania, a tym bardziej powołani do bliższego życia z Bogiem w sa­kramencie kapłaństwa. Równocześnie szata ta przypomina, że jarzmo Chrystusowe jest słodkie i daje zbawienie tym wszystkim, którzy je chętnie i z miłością biorą na swoje ramiona (mówi o tym modlitwa od­mawiana kiedyś przy ubieraniu ornatu: Panie, który powiedziałeś: jarzmo moje słodkie, a brzemię lekkie, daj, ażebym mógł je tak dźwigać, żeby zasłużyć na Twoją łaską).

Dalmatyka

Dalmatyka (łac. dalmatica vestis = dalmatyńska szata) będąca szatą diakona, a ponadto strojem pontyfikalnym biskupa i asystujących mu kanoników, wkładana jest na albę i stułę. Noszona była w Dalmacji (stąd nazwa), a od II w. w całym Cesarstwie Rzymskim jako szata wierzchnia, zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Od w. IV staje się strojem liturgicznym. Najpierw noszą ją patriarchowie Konstantynopo­la, a następnie papież i biskupi. Papież Sylwester I (314- 335) uznał dalmatykę za oficjalny strój diakonów rzymskich, a od VI w. upo­wszechniła się w całym Kościele zachodnim. Pierwsze dalmatyki, spo­rządzone z białej tkaniny, miały szerokie rękawy, sięgały stóp i miały kształt litery „T” z otworem na głowę. W w. IX w całym Kościele za­chodnim (w Rzymie dopiero od w. XIV), dalmatyki skrócono i zwężono oraz rozcięto im boki wraz z rękawami. Pod wpływem ruchu odnowy liturgicznej w w. XX, a zwłaszcza po Soborze Watykańskim II, dalmatyka wraca do kroju i wyglądu, jaki miała w okresie wczesnochrześci­jańskim.

Dalmatyka nakładana diakonowi przez biskupa w czasie świę­ceń, jest znakiem więzi diakona z pasterzem diecezji, a także symbolem zwierzchności biskupa. Według pontyfikału jest jeszcze symbolem zbawienia, sprawiedliwości i radości.

ks. Maciej Maciukiewicz