14 września Kościół katolicki obchodzi święto Podwyższenia Krzyża. Wiąże się ono z odnalezieniem drzewa krzyża, na którym umarł Jezus Chrystus. Zachęca także do pochylenia się nad tajemnicą krzyża jako ceną naszego zbawienia i znakiem zwycięstwa.
Znak hańby czy zwycięstwa?
Krzyż, jako okrutne narzędzie wykonania kary śmierci, w antycznym świecie stanowił symbol hańby i pogardy. Na ukrzyżowanie skazywano przestępców dopuszczających się najcięższych wykroczeń. Chrześcijanie zepchnięci do katakumb unikali używania krzyża jako znaku męki Chrystusa, nie pozwalała im na to wizja wciąż grożących prześladowań.
Zmieniło się to za sprawą Konstantyna Wielkiego – pierwszego chrześcijańskiego cesarza. Przed bitwą z uzurpatorem Maksencjuszem zobaczył on świetlisty krzyż i słowa: „In hoc signo vinces” („W tym znaku zwyciężysz”). Tej samej nocy widział Chrystusa, który nakazał mu umieścić napis jako symbol zwycięstwa na proporcach i sztandarach. Konstantyn uczynił tak i bitwę wygrał, przejmując władzę w cesarstwie. Dla chrześcijan oznaczało to także zwycięstwo, gdyż w 313 r. cesarz wydał edykt mediolański kończący okres krwawych prześladowań wyznawców Chrystusa. Cesarz zabronił także wykonywania kary śmierci przez ukrzyżowanie.
Św. Helena i relikwie Krzyża świętego
Matka cesarza Konstantyna – Helena, późniejsza święta, była gorliwą chrześcijanką. Ok. 325 r. udała się do Jerozolimy, tłumacząc to potrzebą serca i otrzymanym natchnieniem. Na miejscu zrujnowanej w 70 r. Jerozolimy, w 130 r. cesarz Hadrian zbudował nowe miasto – Aelia Capitolina. Teren Golgoty Helena zastała zrównany z ziemią, a na miejscu tym świątynie i miejsca kultu pogańskich bożków, m.in. Afrodyty. Matka Konstantyna nakazała ich usunięcie i oczyszczenie miejsc Męki Pańskiej oraz przywrócenie im pierwotnego wyglądu. Udało się odkopać grób Chrystusa i miejsce Jego śmierci.
W wyniku prac wykopaliskowych odnaleziono trzy krzyże. Ten Chrystusowy wskazany został dzięki tzw. „titulus damnationis”, czyli dowodowi winy, a więc tabliczce z napisem z trzech językach: „Jezus Nazareńczyk Król Żydowski”, a także poprzez cudowne uzdrowienia chorych przykładanych do tej relikwii. W miejscu znalezienia krzyża biskup jerozolimski Makary, z polecenia cesarza Konstantyna, rozpoczął wkrótce wznoszenie bazyliki.
Podział relikwii i ustanowienie święta
Św. Helena podzieliła krzyż Chrystusa na trzy części, aby ofiarować je głównym ośrodkom ówczesnego chrześcijaństwa: Jerozolimie, Rzymowi i Konstantynopolowi. Z czasem krzyż podzielono na wiele drobnych części, aby każda znaczniejsza świątynia w Europie mogła mieć chociaż małą cząstkę tej relikwii. Dziś duże fragmenty znajdują się w kościele św. Goduli w Brukseli, w bazylice Santa Croce w Rzymie oraz w katedrze Notre Dame w Paryżu. W Polsce cząstkę relikwii posiada m.in. Sanktuarium Krzyża świętego na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich.
W 614 r. król perski Chosroes podbił Palestynę oraz Jerozolimę. Wielu chrześcijan zginęło lub zostało wziętych do niewoli, także patriarcha Jerozolimy Zachariasz. Wtedy jerozolimska relikwia Krzyża świętego została uprowadzona do Persji. Po zwycięstwie, jakie cesarz Herakliusz odniósł w 628 nad Chosroesem, Persowie zostali zmuszeni do oddania relikwii.
Misterium crucis
Misterium Krzyża i Męki Syna Bożego obchodzi się 14 września, jako święto Podwyższenia Krzyża Świętego i podczas Triduum Sacrum w Wielki Piątek Męki Pańskiej. Liturgiczne celebracje przybliżają jego tajemnicę i wskazują na niego jako najważniejszy symbol naszej wiary. Uświęca on całe życie chrześcijańskie. Znak krzyża rozpoczyna i kończy modlitwę chrześcijanina. W liturgii jest gestem błogosławieństwa. Krzyż zawieszany na szyi, w mieszkaniu, w pracy, stawiany na szczytach świątyń przypomina wierzącym o ich powołaniu. Jego znaczenie staje się szkołą życia dla chrześcijan widzących w nim ostateczne zwycięstwo dobra nad złem.
ks. Ryszard Sawicki