Kłopot ze zrozumieniem wszechobecności Boga dobrze oddaje powtarzana tu i ówdzie anegdota. Pewien uczeń dociekał, czy Bóg jest wszędzie i pytał o to swojego nauczyciela religii. Ten mu odpowiadał, że tak, Bóg jest wszędzie. „A czy jest też w piwnicy u Kowalskich?” – dopytywał. Gdy usłyszał odpowiedź, że tam również jest, ogłaszał zadowolony: „Ale Kowalscy nie mają piwnicy”. Podobnego rodzaju zakłopotanie wywołuje pytanie typu: Czy Bóg jest pod kamieniem?
Wszędzie, czyli gdzie?
W piwnicy, pod kamieniem czy na kamieniu albo w każdym innym możliwym miejscu zdaje się oznaczać – wszędzie. Terminem tym zwykliśmy określać każde miejsce, innymi słowy – wszystkie miejsca. Mówiąc najprościej, być wszędzie, to być w każdym miejscu.
Problem ciała
Ale w jaki sposób Bóg zajmuje jakiekolwiek miejsce, skoro jest bezcielesny? Oczywistym jest, że to, co nie ma ciała, nie zajmuje żadnego miejsca. I o dziwo, właśnie bezcielesność Boga sprawia, że ma On przewagę nad wszelkimi ciałami, które siłą rzeczy nie mogą być wszędzie obecne. Regułą jest, że jednemu ciału przysługuje tylko jedno miejsce. Nawet jeśli cielesny przedmiot się przemieszcza, to zawsze pozostaje tylko w jednym z miejsc, choćby przebył ich bardzo wiele. Na tej podstawie i człowiekowi, i wszystkim innym ciałom nie można przypisać wszechobecności. Przysługuje ona tylko i wyłącznie Bogu.
Rozumienie miejsca
Św. Tomasz z Akwinu wyjaśnia, że dwojako można rozumieć stwierdzenie, że coś jest w tym a tym miejscu. Po pierwsze, konkretnie, jak np. to, że Wyższe Seminarium Duchowne znajduje się przy ul. Kościuszki 9 w Ełku. Po drugie, ogólnie, gdy nie chodzi o samą rzecz, lecz cechę lub własność rzeczy, np. rozumność w człowieku lub sferyczność w kuli. Nie należy przy tym zapominać, że samo miejsce to też pewnego rodzaju rzecz.
Jeśli chodzi o Boga, to jest On obecny w każdym miejscu na dwa wyżej wskazane sposoby. Po pierwsze, Bóg jest obecny w każdej rzeczy przez to, że daje jej istnienie i działanie (a i samemu miejscu udziela tego samego). Wtedy Bóg znajduje się w rzeczy jak przyczyna w skutku. Zatem we wszystkim, co stworzył, jest On obecny, podobnie jak malarz jest obecny w obrazie. Po drugie, Bóg zapełnia miejsce w taki sam sposób, jak czynią to różne przedmioty z tą tylko różnicą, że nie robi tego tak, jak inne ciała. Obecność ciała w określonym miejscu sprawia, że wykluczona zostaje obecność innych ciał. Przecież dwa ciała nie mogą zajmować tego samego miejsca. Tymczasem, gdy Bóg zajmuje jakieś miejsce, to nie wyklucza tym samym obecności innych ciał. Innymi słowy, Bóg dzieli to samo miejsce z rzeczą, której udziela istnienia.
Sposoby obecności Boga
Bóg jest wszechobecny na tej podstawie, że jest we wszystkich rzeczach (łącznie z miejscem) jako ich przyczyna sprawcza, wzorcza i celowa. Każda rzecz stworzona uobecnia Boga – swą przyczynę, wzór i cel. Drugi sposób Jego obecności jest taki, jak np. obecność rzeczy poznawanej w podmiocie poznającym lub osoby kochanej w tym, który kocha. Kto poznaje lub kocha Boga, w tym jest Bóg. Dlatego Bóg jest szczególnie obecny w tym człowieku, który Go poznaje i miłuje.
* * *
Wszechobecność Boga świadczy o tym, że nie ma takiego miejsca, w którym Bóg byłby nieobecny. Jego obecność może być ograniczona tylko brakiem miejsca, czyli niebytem. Ponieważ o obecności Boga mówiliśmy głównie w kontekście przestrzeni, równie dobrze można podjąć problem Jego obecności w czasie. Czy Bóg jest obecny w każdym czasie, również w tym, który przeminął i w tym, który dopiero nastąpi? Życzę interesujących przemyśleń na czas wakacji!
ks. dr Marcin Sieńkowski
