Księgi liturgiczne (część I)
Może zastanawialiśmy się kiedyś nad tym, skąd wzięły się lub dlaczego wyglądają tak a nie inaczej różne przedmioty, którymi posługuje się ministrant, bądź kapłan w czasie liturgii? Jeśli tak, to ten artykuł będzie dla nas pomocny w odnalezieniu odpowiedzi na te pytania. W naszych comiesięcznych rozważaniach na temat liturgii pochylimy się tym razem nad paramentami liturgicznymi.
Słowo paramenty liturgiczne nie jest zbyt znane, dlatego na początku wyjaśnimy sobie znaczenie tego terminu. Pochodzi on od łacińskiego słowa parlamentum i oznacza sprzęty, przybory mszalne, wyposażenie prezbiterium oraz szaty kościelne. Słowo parare w języku łacińskim oznacza przygotowywać. Czyli są to wszystkie przedmioty, które służą do przygotowania i sprawowania Eucharystii. W tym artykule omówimy księgi, które są niezbędne do tego, by sprawować różnego rodzaju obrzędy liturgiczne.
Zawarte w księgach teksty, modlitwy i przepisy bardzo konkretnie wskazują co, kiedy i jak powinno być zrobione. Kształtowało się to przez wieki, początkowo księgi były pisane dla konkretnych osób np. dla biskupa pontyfikał, dla kapłana sakramentarz, dla diakona ewangeliarz, dla lektora lekcjonarz a dla kantora graduał. Z czasem, księgi zaczęto przypisywać nie osobom, lecz obrzędom i tak powstał Mszał czyli księga, w której są teksty Mszy świętej i Brewiarz, w którym znajdują się teksty Liturgii Godzin.
Mszał Rzymski – to najważniejsza księga liturgiczna w Kościele Katolickim zawierająca teksty stałe i zmienne Mszy świętej. W księdze tej znajdziemy wskazówki potrzebne do sprawowania Ofiary Eucharystycznej. W Mszale możemy wyróżnić teksty pisane czerwoną czcionką, których nie wypowiada się na głos, gdyż zawierają wskazówki do tego, co kapłan lub wierni powinni robić w konkretnym czasie oraz teksty pisane czarną czcionką, które są tekstami właściwymi modlitw, wypowiadanymi przez kapłana lub inni uczestnicy liturgii. Mszał powstał z połączenia następujących ksiąg: sakramentarza, lekcjonarza, graduału i „Ordines Romani”. Na pierwszych stronicach Mszału znajduje się „Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego” (w skrócie OWMR), czyli normy dotyczące wszystkiego, co związane jest ze sprawowaniem mszy, każdy lektor powinien być z nimi zapoznany.
Lekcjonarz – w tej księdze znajdziemy wszystkie teksty czytań mszalnych na cały rok kościelny, czyli pierwsze czytanie, psalm responsoryjny, drugie czytanie, aklamację przed Ewangelią i Ewangelię. Ta księga wydana jest w 9. tomach, w których czytania są ułożone zależnie od okresu liturgicznego lub obrzędu.
Tom I – teksty przewidziane na Adwent i okres Narodzenia Pańskiego
Tom II – teksty na Wielki Post i okres Wielkanocny
Tom III – teksty na Okres zwykły od 1 do 11 tygodnia
Tom IV – teksty na Okres zwykły od 12 do 23 tygodnia
Tom V – teksty na Okres zwykły od 24 do 34 tygodnia
Tom VI – teksty własne i wspólne o świętych, msze na poświęcenie kościoła.
Tom VII – teksty na msze obrzędowe
Tom VIII – teksty na msze w różnych potrzebach i wotywne
Tom IX – teksty na msze pogrzebowe i za zmarłych
Przed Soborem Watykańskim II lekcjonarz połączony był z mszałem, po soborze czytania zostały wyodrębnione w osobnej księdze. Teksty czytań podzielone są na cykle:
Czytania niedzielne – cykl trzyletni (A-B-C)
Czytania na dni powszednie – cykl dwuletni (I-II)
Dlatego w tym roku, w najbliższą niedzielę, usłyszymy inne czytanie niż w ubiegłym.
Ewangeliarz – jest to księga zawierająca teksty Ewangelii odczytywanych w czasie Mszy świętej. Obecnie jest ona używana tylko w czasie uroczystych celebracji. Jest to księga bogato zdobiona przy użyciu szlachetnych materiałów. W czasie Mszy świętej sprawowanej przez biskupa, po proklamacji Ewangelii następuje błogosławieństwo ewangeliarzem. Jeśli w liturgii nie bierze udziału diakon tę księgę może wnieść lektor.
Księgi obrzędowe – to rodzaj ksiąg używanych do poszczególnych obrzędów w Kościele Katolickim. Zawierają szczegółowe wskazania oraz konkretne modlitwy przypisane do różnych sakramentów, nabożeństw lub innych modlitw. Najbardziej znane księgi obrzędowe to: obrzęd chrztu, bierzmowania, sakramentu pokuty i pojednania, sakramentu święceń, sakramentu małżeństwa, obrzęd pogrzebu oraz egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne.
Brewiarz – inaczej nazywany Liturgią Godzin, to kolejna księga liturgiczna zawierająca modlitwy, psalmy, hymny, czytania a także przepisy dotyczące poszczególnych modlitw. Możemy wyróżnić 4 tomy liturgii godzin, w których teksty ułożone są według okresów liturgicznych. Tej księgi najczęściej używają kapłani i osoby zakonne, ale Służba Ołtarza może się z nią spotkać w niektórych parafiach w czasie mszy pogrzebowej, gdy śpiewane są Egzekwie.
Agenda liturgiczna – księga, w której znajdują się litanię oraz teksty modlitw potrzebnych do sprawowania nabożeństw roku liturgicznego lub błogosławieństw różnych przedmiotów. Słowo agenda pochodzi od łacińskiego słowa agere, które oznacza czynić, działać.
Teksty modlitw Kościoła pomagają nam sformułować nasze indywidualne modlitwy, wyrażają stan naszego serca i oddają Bogu chwałę. Wszystkie księgi liturgiczne zawierają fragmenty Pisma Świętego, dlatego bardzo ważne jest, by ministranci i lektorzy okazywali właściwy szacunek i cześć tym księgom. Powinniśmy dołożyć wszelkich starań, by księgi były zadbane, dobrze oprawione, w razie potrzeby naprawione. Służba Ołtarza musi też pamiętać, by ręce, którymi dotyka kartek ksiąg, były zawsze czyste. Miejsce ksiąg w czasie liturgii powinno być właściwie wyeksponowane i godne, gdyż są to święte teksty przeznaczone do oficjalnego kultu sprawowanego przez cały Kościół.
Drodzy ministranci i lektorzy!
Niech znajomość ksiąg liturgicznych, pomoże wam jeszcze bardziej pokochać liturgię, Kościół i Pana Boga. Troszczcie się o piękno liturgii i dbajcie o księgi przeznaczone do sprawowania świętych czynności.
Króluj nam Chryste!
ks. Piotr Bączyński
