Dla wielu pobożnych katolików nie bez znaczenia pozostaje kwestia częstego przyjmowania Komunii świętej. Skoro jest ona tak bardzo drogocennym pokarmem, który zostawił nam na ziemi sam Chrystus, aby była umocnieniem dla wierzących w ich drodze do nieba, to wydaje się oczywiste, że ma być przez nas jak najczęściej przyjmowana. Jednak od razu wypada w tym momencie wspomnieć o rutynie, czyli dobrze znanej postawie, na którą z jednej strony można spojrzeć pozytywnie, gdyż w spełnianiu jakiejś czynności pozwala nam wypracować biegłość, nabytą poprzez długą praktykę. Wówczas nie tylko w sposób poprawny wykonujemy jakieś czynności, ale też stajemy się w ich spełnianiu profesjonalistami. Ale ta sama rutyna prowadzić może jednocześnie do wykonywania określonych czynności według utartych schematów, w sposób automatyczny, czasami nawet nierefleksyjny i niedbały, nie zważając przy tym na istotę sprawy. I wtedy już rutyna staje się zjawiskiem negatywnym, czasami nawet dla innych gorszącym. Tak rozumiana rutyna – w tym drugim znaczeniu – może być przyczyną braku szacunku do Najświętszego Sakramentu. Wówczas dla katolika, który uczestniczy we Mszy świętej i przyjmuje Eucharystię, zamiast stawać się ona środkiem do uświęcenia człowieka, jest takim elementem codziennego życia, na który w zasadzie nie zwraca się należnej uwagi. Dlatego, aby bronić człowieka wierzącego przed źle pojętą rutyną w prawie Kościoła nie tylko zabezpieczono, jak często należy sprawować Eucharystię – co jest wskazaniem przede wszystkim dla samych kapłanów – ale także, jak często ją przyjmować.
Zachęta do częstej Komunii świętej
Św. Paweł zapisał w Pierwszym Liście do Koryntian, że otrzymał od Boga wskazanie, co ma mówić i w jaki sposób sprawować Eucharystię: Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł: «To jest Ciało moje za was wydane. Czyńcie to na moją pamiątkę». Podobnie, skończywszy wieczerzę, wziął kielich, mówiąc: «Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pamiątkę». Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosicie, aż przyjdzie (1 Kor 11, 23-26). Te wskazania pochodzące ostatecznie od samego Jezus Chrystusa zawierają zachętę, aby celebrować Mszę święta na Jego pamiątkę. Dlatego nigdy Eucharystia nie jest czynnością poszczególnych ludzi, ale samego Boga. I również przyjmowany podczas niej pokarm nie jest zwyczajnym pożywieniem, ale Komunią świętą – Ciałem i Krwią Chrystusa. Co zatem danej osobie daje przyjmowanie z wiarą Komunii świętej? Możliwych łask nie da się oczywiście wymienić enumeratywnie. Jednak warto wskazać na kilka z nich. Po pierwsze: głębokie zjednoczenie z Panem Jezusem. Po drugie: podtrzymanie, pogłębienie i odnowienie życie łaski otrzymanego na chrzcie świętym. Po trzecie: zaczerpnięcie ze źródła chroniącego przed grzechami. Po czwarte: umocnienie miłości do Boga i ludzi. Po piąte: zagwarantowanie jedności chrześcijan i przyczynienie się do likwidacji powstałych podziałów.
Św. Augustyn pouczał swoich słuchaczy, aby chętnie przystępowali do Eucharystii, gdyż jest ona pokarmem, a nie trucizną. Św. Ambroży zaś twierdził, że skoro ciągle jesteśmy skłonni do grzeszenia, to powinniśmy mieć zawsze pod ręką lekarstwo w postaci Komunii świętej. Dlatego, jak tylko zauważono, że w Kościele pojawiła się oziębłość ze strony wiernych wobec przyjmowania Eucharystii, na synodzie w Antiochii (341 r.) szybko sformułowano zalecenie, aby wszyscy wstępujący do kościoła uczestniczyli także zawsze w pożywaniu Ciała i Krwi Zbawiciela. Od tego momentu było już ono ponawiane w kolejnych dokumentach synodalnych, z których przywołać można między innymi: Macon (583 r.), Cloveshove (747 r.), Akwizgran (816 r.), Paryż (829 r.). Zachęta do częstej Komunii świętej płynęła pod adresem wiernych ze strony pasterzy Kościoła także w XVI wieku, gdy obserwowano znaczny zanik kultu eucharystycznego. Postanowienia Soboru Trydenckiego nakładały na proboszczów obowiązek napominania wiernych, aby tak, jak codziennie dostarczają ciału potrzebnej żywności, także nie zaniedbywali troski o codzienne odżywianie i wzmacnianie duszy zbawiennym sakramentem.
Komunia święta przynajmniej raz w roku
Zaniedbywanie z biegiem czasu praktyki powszechnego przyjmowania Komunii świętej podczas Eucharystii wymusiło nie tylko zachęty ze strony biskupów, aby wierni częściej ją przyjmowali, ale także wręcz stosowne nakazy. Na zwołanym w 506 roku synodzie w Agde ustalono przepis, zgodnie z którym wierni byli zobowiązani do przystępowania do Komunii świętej trzy razy w roku – na Narodzenie Pańskie, Wielkanoc, Zesłanie Ducha Świętego. Ustalona jednak wtedy zasada najwyraźniej nie była należycie zachowywana, skoro do przedmiotowego zagadnienia powrócono w 1215 roku na Soborze Laterańskim IV. Ustalono wówczas pewne minimum dla wszystkich wiernych, które zakładało przyjmowanie przez nich Komunii świętej raz w roku. Wraz z tym przepisem wprowadzono również nakaz spowiedzi. Wierni mieli ją odbyć, podobnie jak w przypadku Komunii świętej, raz w roku. Nie określono wówczas precyzyjnie czasu, w którym należy pójść do spowiedzi. Zalecano jedynie, że dobrze by było, aby została ona odprawiona w Środę Popielcową, na początku okresu Wielkiego Postu. Jednak utrwalona w średniowieczu praktyka przyjmowania Komunii świętej po uprzedniej spowiedzi sprawiła, że sakrament ten odkładano na ostatnie dni Wielkiego Tygodnia. Tak, jak zachęcano, aby Komunię świętą przyjąć podczas Eucharystii sprawowanej w swojej parafii, podobnie w kwestii spowiedzi istniał nakaz, aby odprawić ją u własnego kapłana [proboszcza]. Ta norma została jednak ostatecznie zniesiona przez papieża Klemensa VIII w 1592 roku.
Aktualnie w Kodeksie prawa kanonicznego podtrzymano utrwalony w historii przepis, że każdy wierny po przyjęciu Najświętszej Eucharystii po raz pierwszy ma obowiązek przyjmować ją przynajmniej raz w roku (kan. 920 § 1 KPK). Należy zadośćuczynić temu obowiązkowi zasadniczo w okresie wielkanocnym, jednak dla słusznej przyczyny – co widać na przykładzie przeżywanej obecnie na świecie epidemii – ów nakaz może być wypełniony w innym stosownym czasie (kan. 920 § 2 KPK). Nieco szerszy wachlarz możliwości w odniesieniu do Komunii wielkanocnej jest dostępny dla katolików w Polsce, gdyż nie można zapomnieć, że na podstawie potwierdzonego zwyczaju prawnego okres Komunii wielkanocnej w naszym kraju rozciąga się od Środy Popielcowej do niedzieli Trójcy Przenajświętszej.
Dwukrotne przyjmowanie Komunii świętej w ciągu jednego dnia
Obecnie w Kościele – jak się wydaje – poradziliśmy sobie z niechętnym i rzadkim przyjmowaniem Komunii świętej. Nie brakuje bowiem wiernych, którzy nawet codziennie starają się uczestniczyć we Mszy świętej i przyjmować Eucharystię. Prawdą jest, że w ostatnim czasie topnieją kolejki przed konfesjonałami, a regularna spowiedź w pierwszy piątek miesiąca nie cieszy się już takim zainteresowaniem, jak na przykład trzydzieści lat temu. Nie zmienia to jednak faktu, że katolicy mimo wszystko dbają o to, aby w sposób pełny – to znaczy sakramentalnie – uczestniczyć w każdej Mszy świętej. Aby przyjmowanie Eucharystii nie stało się dla nich rutyną w złym tego słowa znaczeniu, możliwość jej spożywania została ograniczona w prawie kościelnym do dwukrotnego przyjmowania w ciągu tego samego dnia.
W celu usystematyzowania aktualnej dyscypliny prawnej w Kościele, odnoszącej się do analizowanego zagadnienia, wypada najpierw przypomnieć, że przyjęcie Komunii świętej zakłada od katolika stanu łaski uświecającej, czyli pozostawania bez grzechu ciężkiego. Kto ma natomiast świadomość takiego grzechu, winien się najpierw wyspowiadać (kan. 916 KPK). W prawie kościelnym zaleca się bowiem, ażeby wierni przyjmowali Komunię świętą podczas sprawowania Eucharystii. Proszącym jednak o nią dla słusznej racji poza Mszą świętą, należy udzielić, zachowując obrzędy liturgiczne (kan. 918 KPK). W praktyce chodzi tutaj o takie sytuacje, że po pierwsze uczestnictwo danej osoby w każdej Mszy świętej, powinno być połączone z przyjęciem przez nią w stosownym momencie Komunii sakramentalnej. A po drugie zaś tym osobom, które z ważnych powodów – w tym także choroby – nie mogą wziąć udziału w Eucharystii, należy zanieść Komunię świętą do szpitala czy domu. Kto natomiast przyjął już Najświętszą Eucharystię, może ją ponownie tego samego dnia przyjąć jedynie podczas sprawowania Eucharystii, w której uczestniczy (kan. 917 KPK). W tym przypadku należy wziąć pod uwagę sytuację, gdy osoba uczestniczyła już danego dnia we Mszy świętej i przyjęła Komunię sakramentalną, a następnie ponownie wzięła udział w takim zgromadzeniu liturgicznym. Wtedy może znów przyjąć Eucharystię. Nie należy zaś danego dnia drugi raz przyjmować Komunii sakramentalnej, gdy będzie uczestniczyło się tylko w nabożeństwie połączonym z udzieleniem tego sakramentu, jak na przykład w Drodze krzyżowej. W odwrotnej sytuacji jest to już jak najbardziej możliwie, to znaczy wówczas, kiedy najpierw weźmie się udział w nabożeństwie połączonym z udzieleniem Komunii świętej, a następnie będzie się uczestnikiem całej Eucharystii. Na koniec należy ponadto zauważyć, że niezależnie od dwukrotnego przyjęcia Komunii świętej danego dnia, można ją przyjąć po raz trzeci w formie wiatyku, czyli w momencie, gdy będzie to sakrament udzielany osobie umierającej jako pokarm na drogę do wieczności (kan. 921 § 1-2 KPK).
ks. dr Marcin Kołodziej
