Co wie Bóg? Czy wie, jak pachnie jaśmin, jak czuje się niewidomy pośród tłumu, jak smakują maliny, kiedy zgaśnie słońce? Czy wie, jak to jest być mną lub tobą? Czy wie, co teraz myślę lub jak to jest nie posiadać się z radości? Albo czy jest coś, czego Bóg nie wie? Odpowiedzi na te pytania stają się jeszcze trudniejsze, gdy zdamy sobie sprawę, że Bóg stał się człowiekiem. Bo czy posiadał tego typu wiedzę przed wcieleniem, zanim mógł doświadczyć podobnych zjawisk?
Poznanie
Wszechwiedza oznacza wiedzę dotyczącą wszystkiego. A wiedza każdego typu wiąże się z czynnością jej zdobywania, czyli z poznaniem. Mówi się, że Bóg jest tym, który posiada zdolność nieskończonego poznania. Przynależy Mu najwyższy stopnień poznania. Między poznaniem, którym dysponuje Bóg, a poznaniem człowieka zachodzą zarówno podobieństwa jak i różnice. Podstawowym podobieństwem jest to, że umysłowe poznanie Boga i człowieka dokonuje się dzięki intelektowi. Jednakże są to intelekty o odmiennych możliwościach poznawczych.
Dyskurs a intuicja
Poznanie człowieka zasadniczo ma charakter dyskursywny, choć zawiera również element intuicji. Dlatego nabywanie wiedzy dokonuje się m.in. w drodze analizy, syntezy, klasyfikacji, przechodzenia od skutków do przyczyny, od rzeczy znanych do nieznanych itp. Jest to poznanie sukcesywne, stopniowo powiększane i pogłębiane. Natomiast poznanie Boga nigdy nie jest sukcesywne, tzn. że się nie powiększa. Bóg ma wiedzę, lecz jej nie zdobywa. Bóg poznaje wszystko w sobie, czyli całe stworzenie widzi w sobie samym jako w przyczynie. Dlatego Jego poznanie wyklucza bieg myśli zwany rozumowaniem. Bóg nie dokonuje wnioskowania ani odkrywania prawdy. On posiada gotową wiedzę. Nie ma w Nim etapowego poznania, a tylko poznanie intuicyjne (oglądowe).
Zakres poznania
Człowiek nie poznaje rzeczy w pełni, lecz cząstkowo (aspektowo). Bezpośrednio dany jest mu świat materialny, a o świecie duchowym wie tyle, ile umożliwia mu wnioskowanie. Ponadto wiele problemów pozostaje poza zasięgiem jego poznania. Np. nie zna przyszłości, mimo że stara się ją prognozować (co nie jest jeszcze wiedzą).
Natomiast poznanie Boga jest nieskończone zakresowo. W takim samym stopniu dotyczy świata materialnego i duchowego, przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, determinizmu i wolności. Dlatego poznanie, które posiada Bóg, nazywane jest wszechwiedzą. Bóg po prostu wie to, co wiedzieć jest możliwe. Jego wszechwiedza jest prawdziwa, nieomylna, wyczerpująca, niezmienna, odwieczna. Poznanie człowieka narażone jest na błędy, pobieżność, zmienność itp.
Poznanie przyszłości
Najtrudniejsze do zrozumienia wydaje się to, w jaki sposób Bóg zna przyszłość, która jeszcze się nie wydarzyła. Głównie chodzi tu o znajomość czynów człowieka, które dopiero będą mieć miejsce, choć mieć nie muszą. Mowa tu o czynach zależnych tylko i wyłącznie od wolnej woli człowieka. Np. jeszcze nie wiem, czy jutro odwiedzę znajomego, a tym bardziej nie wiem, o której godzinie. Jeśli Bóg już o tym wie, to czy Jego wiedza nie determinuje mojego działania? Wtedy nie jest ono działaniem wolnym a nakazanym przez wiedzę Boga. Trzeba przyznać, że jest to problem niełatwy do rozstrzygnięcia.
Tomasz z Akwinu stoi na stanowisku, że Bóg zna przyszłe czyny człowieka. Uzasadnia to przy użyciu dwóch argumentów. Po pierwsze, ponieważ Bóg jest wieczny, wszystkie działania rozgrywające się w czasie, również w przyszłości, widzi jako teraźniejsze. Dla Boga nie ma „wcześniej” i „potem”, dla Niego jest „teraz”. Po drugie, wolne czyny człowieka Bóg widzi jako wolne. Wprawdzie dostrzega to, co ma na nie wpływ, czyli wewnętrzną motywację, determinanty przyrody, czy naciski społeczne, jednakże wiedza tego rodzaju nie pozbawia człowieka wolności działania. (Należy przy tym pamiętać, że wolność człowiek nie jest nieograniczona. Tylko Bóg posiada wolność w stopniu absolutnym. Człowiek natomiast niektórych rzeczy chce z konieczności, a niektórych w sposób wolny). Nawet jeśli Bóg wie, że jutro odwiedzę znajomego o dziesiątej, to ten mój czyn pozostaje wolny na miarę wolności, jaka przysługuje człowiekowi.
* * *
Z punktu widzenia człowieka wszechwiedza Boga nie jest zagadnieniem wolnym od trudności. Jednakże w odróżnieniu od intelektu ludzkiego wiedza, którą Bóg posiada na temat swojego stworzenia nie jest niczym ograniczona. Wiedza, którą człowiek mozolnie zdobywa Bóg po prostu posiada.
Ks. dr Marcin Sieńkowski
