Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae populus z 25 marca 1992 r., dokonał reorganizacji struktur administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce, ustalając nowy podział diecezji i prowincji kościelnych. W myśl tej decyzji utworzono nowe diecezje bądź potwierdzono już istniejące, określono ich granice, wreszcie ustanowiono ich przynależność metropolitalną. Ten historyczny akt powołał do istnienia trzynaście nowych diecezji polskich, a wśród nich diecezję ełcką. Każda diecezja powinna mieć odpowiednie, przewidziane prawem struktury, wśród których naczelne miejsce zajmują: kuria diecezjalna, wyższe seminarium duchowne oraz sąd biskupi. Biskup ełcki Wojciech Ziemba już w pierwszych dniach istnienia diecezji powołał do istnienia Kurię Biskupią Diecezji Ełckiej oraz Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Ełckiej, natomiast dnia 1 maja 1992 roku erygował Sąd Biskupi Diecezji Ełckiej. Pierwsza siedziba Sądu Biskupiego Diecezji Ełckiej znajdowała się na plebanii parafii pod wezwaniem Chrystusa Sługi w Ełku, gdzie proboszczem był nowo mianowany oficjał sądu, ks. mgr Mieczysław Brzóska. W kolejnych latach urząd wikariusza sądowego, czyli oficjała, pełnili następujący duchowni: ks. prof. Edmund Przekop, ks. dr Józef Dolina CR, ks. dr Roman Szewczyk, ks. dr Paweł Makarewicz.
Podczas trzydziestu lat funkcjonowania Sądu Biskupiego Diecezji Ełckiej przyjęto i dopuszczono do procesu zwyczajnego 1225 spraw. Do dnia 25 marca 2022 roku w ełckim trybunale wydano 955 wyroków stwierdzających nieważność małżeństwa oraz 134 wyroki pro vinculo. Liczba spraw wnoszonych do Sądu Biskupiego Diecezji Ełckiej w większości lat jego funkcjonowania systematycznie wzrastała, a przez ostatnie kilkanaście lat utrzymywała się na podobnym poziomie około pięćdziesięciu spraw rocznie, co świadczy zapewne o coraz istotniejszym znaczeniu ełckiego trybunału dla funkcjonowania diecezji.
Dochodzenie i obrona przysługujących człowiekowi praw jest jednym z podstawowych uprawnień, których realizację Kościół zapewnia swoim wiernym. O szczególnie ważnym aspekcie władzy sądowniczej Kościoła, jakim są rozstrzygnięcia trybunałów kościelnych w sprawach małżeńskich, przypomina Dyrektorium Apostolorum successores, stwierdzając między innymi: „Świadomy faktu, że wymierzanie sprawiedliwości jest jednym z aspektów świętej władzy, a jej wypełnianie w sposób sprawiedliwy oraz na czas jest niezwykle ważne dla dobra dusz, biskup uzna cały zakres władzy sądowniczej za przedmiot swej szczególnej i osobistej troski. Uwzględniając słuszną niezależność prawnie ustanowionych instytucji, będzie on czuwać nad skutecznością ich pracy, a przede wszystkim nad ich wiernością doktrynie Kościoła w zakresie wiary i obyczajów, zwłaszcza w sprawach małżeńskich” (Apostolorum successores, nr 181).
Działalność sądowa diecezji ełckiej jest przede wszystkim wyrazem troski jej biskupa o to, aby ponad czterystutysięczna społeczność wiernych mogła w legalny sposób realizować swoje uprawnienia i dochodzić swoich praw, co stanowi istotny element zadania sprawiedliwości. Trzydziestoletnia aktywność ełckiego trybunału to przede wszystkim setki ludzi, którzy, wnosząc skargę do sędziego, mogli zrealizować jedno ze swoich podstawowych praw, jakim jest naturalne prawo każdego człowieka do dochodzenia sprawiedliwości. Dla wielu stron procesowych udział w sprawach małżeńskich zmierzających do stwierdzenia nieważności małżeństwa miał praktyczny cel, którym było uregulowanie życia w nowym związku. Jednak nie można zapominać, że głównym celem procesu małżeńskiego jest poznanie obiektywnej prawdy o małżeństwie. Jak przypomniał papież Benedykt XVI w przemówieniu do Roty Rzymskiej w 2006 roku: „Przedmiotem procesu jest orzeczenie prawdy co do ważności lub nieważności konkretnego małżeństwa, a więc co do rzeczywistości, która stanowi fundament instytucji rodziny i w najwyższym stopniu dotyczy Kościoła i społeczeństwa. W konsekwencji można stwierdzić, że w tego rodzaju procesach podmiotem oczekującym orzeczenia jest sam Kościół”.
Władza sądownicza Kościoła, jak każda władza we wspólnocie wierzących w Chrystusa, zawsze zmierza do budowania dobra wiernych. Wyraża to zasada wynikająca z Kodeksu Prawa Kanonicznego: Salus animarum suprema lex, co oznacza, że najważniejszym zadaniem Kościoła jest zbawienie człowieka. Niewątpliwie, trzydziestoletnia działalność Sądu Biskupiego Diecezji Ełckiej wpisuje się bardzo wyraźnie w realizację zadania, jakim jest służba sprawiedliwości, co ostatecznie ma na celu służbę człowiekowi.
Ks. Paweł Makarewicz
Oficjał Sądu Biskupiego Diecezji Ełckiej
