1-2 listopada 1918 r. w Lublinie odbyło się spotkaniu działaczy harcerskich z różnych zakątków kraju. Był to zjazd Harcerskiej Komisji Międzydzielnicowej, a wśród postanowień najważniejszym było połączenie polskich organizacji harcerskich z różnych dzielnic kraju. Uczestnicy u stóp pomnika Unii lubelskiej złożyli wieniec z napisem „Zjednoczone Harcerstwo – Zjednoczonej Polsce”. W ten symboliczny sposób rodzący się ruch harcerski wpisywał się w ten niezwykły moment, gdy Polska po 123 –letniej niewoli odzyskiwała niepodległość.
Początki ruchu
Na zjeździe lubelskim utworzono Związek Harcerstwa Polskiego. Jednak faktycznych początków ruchu powinniśmy szukać kilka lat wcześniej. Brytyjski gen. Robert Baden – Powell obserwując wcześniejsze zaangażowanie młodzieży w wojnach burskich, uznał, że młode osoby powinny być uczestnikami specjalnego procesu wychowawczego, w którym prawidłowo zdefiniowane wartości będą oddziaływać na równi z przygodą i bliskością przyrody. W 1907 r. zorganizował pierwszy obóz, a rok później opublikował książkę „Scouting for Boys”, która stała się fundamentem ruchu skautowskiego na świecie.
Na ziemiach polskich
Był to czas silnego fermentu polityczno – ideowego na ziemiach polskich. Kraj rozdzielony granicami państw zaborczych i pozbawiony politycznej oraz narodowej suwerenności od dłuższego czasu budził się z letargu. Rozrastały się nowoczesne – choć zazwyczaj działające nielegalnie – partie polityczne. Powstawały liczne organizacje młodzieżowe, w których również stawiano sobie podstawowe pytania o model wychowawczy oraz drogi do niepodległości. Między ZET -em, „Zarzewiakami”, członkami „Eleusis” czy „Sokołami” przenikały kadry oraz idee, ale także toczyły się ostre spory. Ich uczestnikiem był Andrzej Małkowski, który przetłumaczył książkę Baden – Powella na język polski dla budzącego się już wówczas naszego rodzimego ruchu skautowego. Zaczęto wydawać czasopismo „Skaut”. Do rodzimych warunków dostosowano opublikowane prawo skautowskie. A 22 maja 1911 r. Małkowski wydał rozkaz organizujący pierwsze na ziemiach polskich drużyny skautowe, które powstały we Lwowie. Utworzono Związkowe Naczelnictwo Skautowe. Wprowadzono Krzyż Harcerski zaprojektowany przez ks. Kazimierza Lutosławskiego.
Spory ideowe i organizacyjne
Wprawdzie ruch skautowy (oraz częściej zwany harcerstwem) wpisywał się w polskie aspiracje niepodległościowe, to już metody odzyskania suwerenności państwowej budziły szerokie dyskusje. Czy walka zbrojna? Czy współpraca z organizacjami paramilitarnymi w Galicji? W środowiskach spoglądających w kierunku endecji nie podobało się tak liczne wstępowanie skautów do Legionów Piłsudskiego w czasie Wielkiej Wojny. Osłabiło to skauting w Galicji, ale przyczyniło do wzmocnienia ruchu na ziemiach Królestwa Kongresowego, gdzie istniała Tajna Naczelna Komenda Skautowa. Z kolei, ewakuacja Kongresówki przez Rosjan sprawiła, że wielu harcerzy znalazło się na wschodzie, tam popularyzując idee harcerstwa.
W kierunku jedności
Czas wojny sprzyjał podziałom. Oprócz zróżnicowania wynikającego z dziedzictwa zaborów oraz polskiej diaspory, istotny były czynniki ideowe. Działały m.in. Polska Organizacja Skautowa, Związek Skautek Polskich, Junactwo… Dopiero w listopadzie 1916 r. z inicjatywy ks. Jana Mauersbergera udało się scalić część z tych środowisk działających w Kongresówce w Związek Harcerstwa Polskiego. Kolejnym etapem tych prac był właśnie zjazd lubelski. W szeregach nowego ZHP z założenia obejmującego harcerzy ze wszystkich ziem polskich oraz tych, rozrzuconych po różnych krajach, znalazło się ponad 33 tysiące harcerzy i harcerek. W wolnej Polsce zaczynał się nowy okres działalności polskiego harcerstwa.
Waldemar Brenda
