Dobra Nowina została przekazana w postaci czterech Ewangelii. Każdy z ewangelistów przedstawił, w sobie właściwy sposób, obraz Jezusa i Jego działalności. Wybrał z dostępnych mu przekazów o Jezusie te informacje, które według niego najlepiej przekonują do wiary w Jego bóstwo. Okazuje się jednak, że nauczanie Jezusa, którego nie uwzględnili: Marek, Mateusz, Łukasz i Jan, znajduje się też w innych miejscach Nowego Testamentu i tradycji wczesnochrześcijańskiej.
„Agrafa” znaczy to, co niezapisane
Kiedy św. Paweł spotkał się po raz ostatni z przełożonymi Kościoła w Efezie, swoje wystąpienie zakończył wezwaniem, by pamiętać o słowach Pana Jezusa, który powiedział „Więcej szczęścia jest w dawaniu aniżeli w braniu” (Dz 20,35). Słów tych nie znajdziemy jednak w żadnej z czterech Ewangelii. Paweł zaczerpnął je z tzw tradycji ustnej. W jego czasach sporo informacji o działalności Jezusa i wiele z jego nauczania przekazywano sobie z ust do ust. Zdanie, które przywołał św. Paweł w swej mowie pożegnalnej w Milecie, zostało więc określone mianem „agrafa”, co w języku greckim dosłownie znaczy „niezapisane”, „to co niezapisane”. Termin „agrafa”, w liczbie pojedynczej „agrafon”, odnosi się więc do krótkich wypowiedzi przypisanych Jezusowi, niespotykanych w Ewangelii, które zostały przekazane w innych księgach Nowego Testamentu (np. Dziejach Apostolskich), tekstach pozabiblijnych (apokrychach) lub u wczesnochrześcijańskich pisarzy (Ojców Kościoła).
Czy znamy jeszcze inne agrafa?
Takich wypowiedzi Jezusa, które pochodzą spoza Ewangelii, jest około stu. Nowy Testament przedstawia ich zaledwie kilka. Reszta znajduje się poza tekstami natchnionymi. Sentencja Jezusa o uszczęśliwiającym charakterze dawania jest najbardziej znanym agrafonem. Innym przykładem wypowiedzi Jezusa niezapisanej w Ewangeliach jest obietnica Ducha Świętego, którą apostołowie usłyszeli przed Wniebowstąpieniem: «Słyszeliście o niej ode Mnie, Jan chrzcił wodą, ale wy wkrótce zostaniecie ochrzczeni Duchem Świętym. Nie wasza to rzecz znać czasy i chwile, które Ojciec ustalił swoją władzą, ale gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi» (Dz 1,4-8). Także wezwanie do wierności i troski o trwałość małżeństwa: „Żona niech nie odchodzi od swego męża! (1 Kor 7,10)” znamy tylko z korespondencji św. Pawła do Koryntian. Apostoł wyraźnie zaznaczył, że pochodzi ono od Jezusa. Za agrafon uważa się także przywołaną przez św. Pawła w Pierwszym Liście do Tesaloniczan naukę Jezusa o paruzji: „To bowiem głosimy wam jako słowo Pańskie, że my, żywi, pozostawieni na przyjście Pana, nie wyprzedzimy tych, którzy pomarli” (1 Tes 4,15). W Liście Barnaby, który nie został włączony do tekstów Nowego Testamentu (początek II wieku po Chrystusie), zapisano słowa: „Tak i ci, mówi Pan, którzy chcą Mnie widzieć i osiągnąć Królestwo, muszą zdobyć Mnie w bólu i cierpieniu” (7,11,187), natomiast w apokryficznej Ewangelii Tomasza znajduje się sentencja Jezusa: „Kto jest blisko Mnie, blisko jest ognia, kto jest daleko ode Mnie, daleki jest od Królestwa”(82). Z kolei św. Justyn Męczennik w Dialogu z Tryfonem (+167 rok po Chrystusie) zauważył: „Przeto Pan nasz Jezus Chrystus powiedział: W jakim stanie was znajdę, w takim też sądzić będę”.
Czy agrafa są prawdziwe?
Autentyczność agrafa weryfikuje się w oparciu o dwa kryteria: zewnętrzne i wewnętrzne. Szuka się więc odpowiedzi na dwa pytania: najpierw, czy przekazujący agrafa mógł mieć kontakt z tradycją ustną dotyczącą Jezusa, a potem, czy słowa te są spójne z całą Ewangelią. Im bliżej czasów Jezusa, tym agrafa są bardziej wiarygodne, im są bliższe stylowi Jezusa tym prawdziwsze. Tylko kilka agrafa uznaje się za naprawdę starożytne i najpewniej autentyczne. Reszta to błędnie przekazane słowa Jezusa lub też interpretacje Jego rzeczywistych wypowiedzi. Te autentyczne są świadectwem bogactwa tradycji ustnej i selekcji materiału przez ewangelistów.
Ks. dr Tomasz Kusz
